90 lat ZUS

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w 2024 roku obchodzi 90-lecie swojego istnienia. Został powołany do życia rozporządzeniem prezydenta Ignacego Mościckiego z 24 października 1934 r.

Twórcy niepodległego państwa polskiego uznali ubezpieczenia społeczne za istotny element budowania naszej państwowości. Dlatego pierwsze prace nad stworzeniem prawodawstwa ubezpieczeniowego rozpoczęły się jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, w roku 1917. Nie było to zadanie łatwe, ponieważ trzeba było ujednolicić przepisy obowiązujące na ziemiach polskich, które znajdowały się pod trzema różnymi zaborami. Scalenie pozaborczych praw i utworzenie własnego systemu ubezpieczeń społecznych było częścią ambitnego projektu budowy nowoczesnego, odradzającego się państwa polskiego. Wiele batalii w Sejmie i zawziętych polemik na łamach prasy trzeba było stoczyć, aby uczynić ten milowy krok w dziejach naszego państwa. Udało się tego dokonać, a polskie prawodawstwo ubezpieczeniowe z okresu międzywojennego uznawane było za jedno z najnowocześniejszych w Europie. ZUS przez cały okres  swojego istnienia był i pozostaje nadal instytucją nowoczesną, która gwarantuje terminową wypłatę świadczeń. Stoi na straży praw i przywilejów ubezpieczonych i aktywnie włącza się w tworzenie polityki społecznej.

Broszura "Rzeczpospolita ubezpieczonych. Historia ubezpieczeń społecznych w Polsce" (pdf 15,4 mb).

Historia ZUS w skrócie

2024

W kwietniu obył się X finał Olimpiady ZUS „Warto wiedzieć więcej o ubezpieczeniach społecznych”. Olimpiada z roku na rok cieszy się coraz większym zainteresowaniem młodzieży. W X edycji wzięło udział ponad 36 tys. Uczniów szkół ponadpodstawowych. Konkurs ten jest zwieńczeniem projektu edukacyjnego „Lekcje z ZUS”, w którym wiedzę o ubezpieczeniach zdobyło do tej pory ponad 630 tys. młodych ludzi.

ZUS pracuje nad unowocześnieniem Platformy Usług Elektronicznych (PUE) ZUS, która docelowo zmieni nazwę na eZUS. Platforma ma być bardziej przyjazna, dostępna i bezpieczna dla ubezpieczonych, świadczeniobiorców i płatników składek.

ZUS szuka rozwiązań bazujących na AI - Zakład otwiera się na dialog z dostawcami sztucznej inteligencji (AI) i zaprasza ich do współpracy. Ci, którzy mają w swojej ofercie interesujące dla ZUS rozwiązania, mają szansę je zaprezentować wypełniając ankietę dostępną na stronie ZUS.

1 października ZUS zaczyna przyjmować wnioski o wypłatę świadczenia z nowego programu Aktywny Rodzic, którego celem jest opieka nad dziećmi w wieku od 12. do 35. miesiąca życia i aktywizacja rodziców na rynku pracy. W ramach programu można ubiegać się o przyznanie świadczenia: aktywni rodzice w pracy, aktywnie w żłobku i aktywnie w domu.

Od 5 października Zakład rozpoczyna przyjmowanie wniosków o świadczenie interwencyjne. Jest to pomoc dla przedsiębiorców poszkodowanych w powodzi, która ma wesprzeć dalsze prowadzenie działalności gospodarczej.

2023

ZUS udostępnił mobilną aplikację dla lekarzy.

2022

ZUS przejmuje wypłatę świadczeń wychowawczych z programu „Rodzina 500+” (od 1 stycznia 2024 r. jest to 800+). Wypłaca także środki w ramach Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego (1 października 2024 r. Świadczenie RKO zostało zastąpione świadczeniem aktywnie w domu z porgramu Aktywny Rodzic)  a także dofinansowanie do pobytu dziecka w żłobku (1 października 2024 r. to świadczenie zostało zastapione świadczeniem aktywnie w żłobku z programu Aktywny Rodzic). ZUS udostępnił pierwszą mobilną aplikację mZUS dla osób, które korzystają z programów świadczeń dla rodzin.  Po wybuchu wojny w Ukrainie ZUS wspiera uchodźców z tego kraju – wypłaca świadczenia rodzinne i zapewnia schronienie w swojej bazie noclegowej.

2021

ZUS rozpatruje wnioski i wypłaca środki w ramach programu „Dobry Start” (tzw. 300+ wyprawka szkolna). Wypłaca także dodatki do świadczeń emerytalno-rentowych, tzw. 13 i 14 emerytury. Obsługuje także wnioski o świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (tzw. 500+ dla niepełnosprawnych).

2020

Początek pandemii koronawirusa. ZUS funkcjonuje mimo lockdown’u – wypłaca świadczenia i przyjmuje wnioski od przedsiębiorców w ramach tzw. Tarcz Antykryzysowych. Wypłaca także świadczenia postojowe, świadczenie solidarnościowe i dodatkowe świadczenia opiekuńcze. Obsługuje również Polski Bon Turystyczny. Udostępnił także nową usługę dla klientów – e-wizyty.

2019

• ZUS wdrożył e-akta. Od tego roku pracodawcy przechowują dokumentację nowo zatrudnionych pracowników przez 10, a nie przez 50 lat. Przedsiębiorcy mogą zdecydować, w jakiej formie chcą prowadzić i archiwizować dokumentację pracowniczą – papierowej czy elektronicznej.

• ZUS po raz pierwszy wypłacił tzw. 13 emeryturę, czyli dodatkowe świadczenie. ZUS wypłacił je w terminie (do końca maja). Środki w łącznej kwocie 9 159 571 105 zł brutto otrzymało 8 352 723 świadczeniobiorców. Kwota 13 emerytury wyniosła dla każdego świadczeniobiorcy 1100 zł brutto.

• ZUS wdrożył wypłatę rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego (Mama 4+). Świadczenie to ma zapewnić niezbędne środki utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia, aby wychowywać dzieci lub z tego powodu w ogóle go nie podjęły. Wynosi ono 1100 zł brutto.
• ZUS wdrożył nowy System Elektronicznej Wymiany Informacji Dotyczących Zabezpieczenia Społecznego (EESSI – Electronic Exchange of Social Security Information). Dzięki temu wymiana danych i obsługa spraw podlegających unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego będzie prostsza i sprawniejsza. EESSI ułatwi współpracę między blisko 15 tys. instytucjami zabezpieczenia społecznego z 32 krajów UE/EFTA.
• ZUS wdrożył usługę samodzielnego tworzenia potwierdzeń z danymi z ZUS dla płatników składek.
• ZUS wdrożył wypłatę 500+ dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

2018

• ZUS wprowadził e-Składkę – dzięki niej przedsiębiorcy opłacają teraz wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne na jeden rachunek.
• ZUS udostępnił nową usługę dla przedsiębiorców – doradcę płatnika składek.
• Od grudnia tego roku lekarze wystawiają zwolnienia wyłącznie w formie elektronicznej (e-ZLA).

2017

Wiek emerytalny został obniżony do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. ZUS udostępnił nową usługę dla klientów – doradcę emerytalnego (pdf 325kb).

2016

• Programem „Akademia Ubezpieczeń Społecznych” ZUS rozpoczął systematyczną współpracę naukową z uczelniami z całego kraju.
• Pod hasłem „Bezpieczeństwo dzięki odpowiedzialności” ZUS przeprowadził przegląd systemu emerytalnego, z którego wnioski posłużyły do stworzenia propozycji długofalowych zmian w systemie emerytalnym.
• ZUS powołał doradców ds. ulg i umorzeń. Do końca czerwca 2019 roku 110 doradców rozpatrzyło 36 140 wniosków o rozłożenie zaległości na raty. Układy ratalne zostały zawarte na kwotę 1 734 mln zł.
• Lekarze mogą wystawiać zwolnienia w formie elektronicznej (e-ZLA).
• ZUS przyjął Strategię Zakładu na lata 2016–2020, która kontynuuje realizację założeń zawartych w poprzednich dokumentach strategicznych ZUS oraz wyznacza nowe kierunki rozwoju.

2015

ZUS udostępnił klientom interaktywny program Płatnik, dzięki któremu płatnicy mogą tworzyć, weryfikować i wysyłać do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe przez internet.

2014

ZUS rozpoczął realizację kompleksowego projektu edukacyjnego dla szkół ponadgimnazjalnych „Lekcje z ZUS”.

2013

• ZUS przyjął strategię rozwoju na lata 2013–2015, która ma zwiększyć zaufanie klientów dzięki dalszej poprawie jakości ich obsługi, optymalizacji procesów i kosztów oraz upowszechnianiu wiedzy o ubezpieczeniach społecznych i roli ZUS.
• Podniesiony został wiek emerytalny do 67 lat dla kobiet i mężczyzn.
• Przeprowadzony został pierwszy przegląd systemu emerytalnego pod hasłem „Bezpieczeństwo dzięki zrównoważeniu”.

2012

ZUS uruchomił Platformę Usług Elektronicznych (PUE) – największy e-urząd w Polsce.

2010

ZUS zaczął realizować strategię przekształceń, której celem było zwiększenie satysfakcji klientów dzięki innowacyjnym rozwiązaniom dotyczącym ich obsługi oraz przejrzystość i efektywność gospodarowania środkami publicznymi.

2004

• Polska wstąpiła do Unii Europejskiej. ZUS przyjął na siebie zadania wynikające z unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
• ZUS uruchomił sale obsługi klientów i wprowadził pierwsze standardy obsługi klientów.

2003

Zlikwidowane zostały kasy powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, a w ich miejsce powołano do życia Narodowy Fundusz Zdrowia.

1999

ZUS rozpoczął budowę kompleksowego systemu informatycznego. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku stał się jedną z najbardziej zinformatyzowanych instytucji państwowych w Polsce.

1998

Uchwalona została reforma systemu ubezpieczeń społecznych. Nowy system oparto na trzech uzupełniających się sposobach oszczędzania na emeryturę, zwanych trzema filarami. ZUS otrzymał między innymi zadanie prowadzenia indywidualnych kont dla osób ubezpieczonych.

1997

Sejm RP uchwalił ustawę reformującą służbę zdrowia. Ustawa wprowadziła powszechne obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne. Do życia powołane zostały, wzorem przedwojennym, kasy powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

1996

Zlikwidowane zostało pojęcie grup inwalidztwa i zastąpione pojęciem niezdolności do pracy.

1991

Utworzony został Fundusz Pracy, z którego finansowane były przede wszystkim: koszty przyuczenia do pracy lub przekwalifikowania zawodowego, zasiłki szkoleniowe, pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, wynagrodzenia dla bezrobotnych kierowanych do prac interwencyjnych, robót publicznych oraz na składki na ubezpieczenia społeczne za te osoby i zasiłki dla bezrobotnych. Zmienione zostały zasady odpłatności za leki.

1990

Z ZUS wyodrębnione zostało ubezpieczenie społeczne rolników. Do jego obsługi powołano Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

1989

Ubezpieczeniem społecznym objęte zostały osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą oraz duchowni.

1987

W ZUS rozpoczęto wprowadzanie trzech elektronicznych systemów ewidencji, wypłaty i waloryzacji świadczeń: Emir, Rentier i Warent. Rozpoczęła się realizacja programu utworzenia sal obsługi interesantów we wszystkich oddziałach, poprawy warunków lokalowych, pełnego wdrożenia elektronicznej techniki obliczeniowej w zakresie ewidencji, obliczania i wypłat świadczeń oraz ewidencji przebiegu ubezpieczenia, rozliczeń z płatnikami składek, ewidencji, obliczania i wypłat świadczeń. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odznaczony został Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

1986

Utworzono Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, z którego finansowane były świadczenia i inicjowane przez ZUS działania profilaktyczne, zapobiegające zachorowaniom, inwalidztwu i wypadkom. ZUS zyskał status centralnego organu administracji państwowej, wykonującego zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych.

1984

Ubezpieczeniem społecznym na zasadach takich jak rzemieślnicy objęci zostali twórcy i artyści ludowi, którzy byli członkami spółdzielni zrzeszonych w Centralnym Związku spółdzielni Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Cepelia”.

1983

Renta chorobowa zastąpiona została świadczeniem rehabilitacyjnym. Obniżona została wysokość zasiłków chorobowych i porodowych.

1982

Wprowadzony został mechanizm waloryzacji świadczeń jako rozwiązanie systemowe. Zniesiony został podział na kategorie zatrudnienia, wprowadzone zostały specjalne świadczenia dla zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Zreformowane zostały warunki objęcia ubezpieczeniem rolników indywidualnych.

1981

Wprowadzone zostało prawo do trzyletniego bezpłatnego urlopu wychowawczego. Wprowadzony został też zasiłek wychowawczy, który był wypłacany przez 18 miesięcy.

1977

Ubezpieczeniem społecznym objęci zostali rolnicy indywidualni (bez konieczności przekazania gospodarstwa na rzecz skarbu państwa).

1975

Reforma administracyjna kraju zwiększyła liczbę województw i przyczyniła się do decentralizacji struktury organizacyjnej ZUS.

1974

Ze względu na szybko wzrastające koszty utrzymania podwyższone zostały świadczenia i zmienione zasady ich podwyższania – zamiast trzech progów zarobkowych wprowadzono dwa i podniesiono procent, o jaki co roku miały wzrastać świadczenia. Wprowadzono też możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę. Zliberalizowane zostały przepisy dotyczące warunków uzyskiwania świadczeń. Zasiłek połogowy zastąpiony został zasiłkiem macierzyńskim. Dodatkowo wprowadzony został jednorazowy zasiłek porodowy.

1973

Ubezpieczeniem społecznym objęto twórców, którzy tworzyli oryginalne dzieła w zakresie: literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, choreografii i lutnictwa artystycznego.

1972

Urlopy macierzyńskie zostały wydłużone do 16 tygodni przy pierwszym porodzie i do 18 tygodni przy każdym następnym porodzie. Wysokość zasiłku połogowego ustalona została na 100% zarobków. Zasiłki chorobowe podwyższone zostały do 100% wynagrodzenia.

1971

Ubezpieczeniem chorobowym zostali objęci członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich rodziny.

1968

Wprowadzona została reforma systemu emerytalnego i finansowania świadczeń. Dotychczasową rentę starczą zastąpiono emeryturą. Wprowadzone zostały trzy progi zarobkowe, od których naliczana była emerytura. Utrzymany został podział na kategorie zatrudnienia i dodatki za szczególne zasługi i odznaczenia państwowe.

1965

Prawo do ubezpieczeń społecznych uzyskali rzemieślnicy oraz osoby wykonujące pracę poza stosunkiem pracy.

1962

Rolnicy, którzy posiadali indywidualne gospodarstwa rolne w zamian za przekazanie swoich gospodarstw na rzecz państwa mogli korzystać ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Zreformowane zostało sądownictwo ubezpieczeniowe.

1960

ZUS okazał się niezbędny dla wydolności systemu ubezpieczeń społecznych, dlatego został reaktywowany. Ubezpieczeniami objęto różne grupy społeczne i rozszerzono zakres przyznawanych świadczeń.

1955

Zlikwidowano ZUS, a jego zadania przekazano związkom zawodowym (w zakresie świadczeń krótkoterminowych) oraz Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej (w zakresie świadczeń długoterminowych).

1954

Ostatecznie ujednolicona została wysokość świadczeń emerytalnych i rentowych dla robotników i pracowników umysłowych. Emerytury finansowane były z budżetu państwa, choć nadal wypłacał je ZUS. Pracownicy podzieleni zostali na dwie kategorie, w zależności od charakteru wykonywanej pracy. Wprowadzono specjalne dodatki do świadczeń za szczególne zasługi i odznaczenia państwowe. Inwalidzi podzieleni zostali na trzy grupy, w zależności od stopnia niepełnosprawności.

1952

Twórcy zrzeszeni w Związku Literatów Polskich, Związku Polskich Artystów Plastyków i Związku Kompozytorów Polskich uzyskali prawa do pomocy leczniczej takie, jak uprawnieni do świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego.

1950

Władze PRL ograniczyły autonomię i samodzielność ZUS, zlikwidowały fundusze ubezpieczeniowe, a ich dochody i wydatki włączyły do budżetu państwa. ZUS został przekształcony w zakład państwowy i nadano mu osobowość prawną. Współpraca z uczelniami i instytucjami naukowymi została zawieszona. Lecznictwo zostało wyłączone z systemu ubezpieczeń społecznych.

1949

Zniesiona została autonomia funduszy ubezpieczeniowych.

1947

Robotnicy rolni zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym.

1945

ZUS wznowił normalną działalność i wypłatę świadczeń, zgodnie z przepisami ustawy scaleniowej i rozporządzenia Prezydenta RP z 1934 r. Nie wznowiono jedynie ubezpieczenia na wypadek bezrobocia. Zapoczątkowano zacieranie różnic między wysokością świadczeń dla pracowników umysłowych i robotników. ZUS powrócił do rozpoczętej przed wojną współpracy naukowej z uczelniami i ośrodkami naukowymi.

1939

W czasie wojny przepadły znaczne zasoby funduszy ubezpieczeniowych. ZUS mimo bardzo trudnych warunków pomagał rodakom, wypłacając ograniczane przez okupanta świadczenia i dając zatrudnienie. Pracownicy instytucji ubezpieczeniowych brali czynny udział w konspiracji i walczyli z bronią w ręku przeciwko okupantom.

1934

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej powołany został do życia Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Połączono pięć działających wcześniej instytucji. ZUS objął zarząd nad pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi.

1933

Sejm RP uchwalił ustawę scalającą polski system ubezpieczeń społecznych. Zlikwidowała ona funkcjonujące jeszcze wtedy przepisy zaborców dotyczące zabezpieczenia społecznego i ujednoliciła dotychczasowe ustawodawstwo ubezpieczeniowe odradzającej się Polski. Ubezpieczeniem emerytalnym zostali objęci robotnicy.

1927

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał rozporządzenie o ubezpieczeniu pracowników umysłowych.

1924

Sejm RP uchwalił ustawę o zabezpieczeniu na wypadek bezrobocia.

1920

Sejm RP uchwalił ustawę „O obowiązkowem ubezpieczeniu na wypadek choroby”, przygotowaną przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, w której znalazła się większość tez z dekretu z 1919 r., Ustawa wprowadzała powszechność ubezpieczenia zdrowotnego. Na mocy tej ustawy utworzone zostały Kasy Chorych – po jednej w każdym powiecie (w sumie niemal 300). Miały one osobowość prawną. Kasy miały też obowiązek udzielania swoim członkom pomocy lekarskiej, wypłaty zasiłków w razie choroby lub połogu oraz wypłaty zasiłków pogrzebowych.

1919

Tymczasowy Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski, podpisał „Dekret o obowiązkowem ubezpieczeniu na wypadek choroby” Do utworzenia tego dokumentu wykorzystane zostały „Materjały do ustawodawstwa społecznego. Obowiązkowe ubezpieczenie chorych w Polsce niepodległej” Niestety dekret nie został przekazany do zatwierdzenia Sejmowi.

1917

Departament Pracy Tymczasowej Rady Stanu przygotował dokument zatytułowany: „Materjały do ustawodawstwa społecznego. Obowiązkowe ubezpieczenie chorych w Polsce niepodległej”. Choć do stworzenia tego dokumentu wykorzystano dane z niemieckiego i austriackiego systemu ubezpieczeń społecznych zaproponowane w nim rozwiązania były oryginalnym projektem polskich prawodawców.